Αφιέρωμα | Ονορέ ντε Μπαλζάκ | Εκδόσεις Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος

 

Ένας από τους θεμελιωτές του ρεαλιστικού μυθιστορήματος, γεννήθηκε το 1799 στην πόλη Τουρ της Γαλλίας. Σπουδάζει νομικά, ύστερα από παρότρυνση της οικογένειάς του, και φιλοσοφία. Το 1819, αρνείται να ακολουθήσει το επάγγελμα του συμβολαιογράφου, για να αφιερωθεί στη συγγραφή φιλοσοφικών δοκιμίων, μυθιστορημάτων και τραγωδιών. Σε όλα του πληθωρικός, τον χαρακτήριζε η ακατάβλητη εργατικότητα, το ακατάβλητο σθένος, όλα καθ’ υπερβολή: το ίδιο ισχύει για την ερωτική ζωή του, τις καταχρήσεις, τις σπατάλες και τη μεγαλομανία του. Ζει πνιγμένος στα χρέη και δουλεύει όλο και περισσότερο και καταπιάνεται με όλο και περισσότερα για ν’ απαλλαγεί απ’ αυτά. Το 1822 γίνεται εραστής της κατά 20 χρόνια μεγαλύτερής του κυρία Ντε Μπερνύ. Εκείνη πρωτοδιαβάζει και καθαρογράφει τα έργα του. Θα πληρώσει κάθε εμπορικό του ναυάγιο: τυπογραφείο, βιβλιοπωλείο, έκδοση εφημερίδας, φυτείες ανανά, μετοχές σε σιδηροδρόμους. Συνάπτει παράλληλες ερωτικές σχέσεις, και το 1832 λαμβάνει το πρώτο γράμμα της “ξένης”, της Εβελίνα Χάνσκα, κι αρχίζει φλογερή αλληλογραφία. Θα παντρευτούν το 1850, λίγους μήνες πριν από το θάνατό του. Χρειάστηκαν αρκετά χρόνια προσπάθειας, γράφοντας μυθιστορήματα της σειράς, για τις δημοφιλείς τότε επιφυλλίδες, χωρίς να υπογράφει καν, ωσότου αγγίξει την επιτυχία. Το 1833 συλλαμβάνει την ιδέα για το γιγαντιαίο εγχείρημά του την “Ανθρώπινη κωμωδία”, όπου, ο Μπαλζάκ μιλάει για την “τεράστια έκταση ενός σχεδίου που αγκαλιάζει ταυτόχρονα την ιστορία και την κριτική της κοινωνίας, την ανάλυση των δεινών της και τη διερεύνηση των αρχών της”, και συμπεριλαμβάνει μεγάλο μέρος του έργου, μεταξύ άλλων: “Η εξαδέλφη Μπέττη”, “Μπαρμπα-Γκοριό”, “Ευγενία Γκραντέ”, “Ο συνταγματάρχης Σαμπέρ”, “Ο εξάδελφος Πονς”. Πεθαίνει το 1850 στο Παρίσι σε ηλικία μόλις 51 ετών.

Ευγενία Γκραντέ  

 

 

Η «Ευγενία Γκραντέ», γραμμένη το 1833, ανήκει κι αυτή στη συλλογή έργων «Η Ανθρώπινη Κωμωδία» του Ονορέ ντε Μπαλζάκ (συγκεκριμένα στις «Σκηνές της επαρχιακής ζωής») και θεωρείται ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα του συγγραφέα.

Στο Σομίρ, μια τυπική επαρχιακή πόλη στα δυτικά της Γαλλίας, ο βαρελάς Γκραντέ, άνθρωπος πολύ οξυδερκής, που ξέρει πώς να εκμεταλλεύεται τις καταστάσεις για το προσωπικό του όφελος, ολοένα και πλουτίζει. Όμως, όσο αυξάνει η περιουσία του, τόσο λιγοστεύει η επιθυμία του να παντρέψει την κόρη του, την Ευγενία, για να μη χρειαστεί να την προικίσει. Αλλά ο έρωτας υπακούει μόνο στους νόμους της καρδιάς... Γύρω από τα δύο κεντρικά πρόσωπα του έργου ξετυλίγεται ένα πλήθος ανθρώπινων χαρακτήρων, που με τα πάθη, τις επιδιώξεις και τις παγιωμένες συμπεριφορές του φαντάζει τόσο οικείο στον αναγνώστη, κι ας έχουν περάσει σχεδόν διακόσια χρόνια από τη συγγραφή του.

Επισημαίνεται ότι ο Φίοντορ Ντοστογιέφσκι ξεκίνησε τη λογοτεχνική σταδιοδρομία του μεταφράζοντας την «Ευγενία Γκραντέ» στη ρωσική γλώσσα το 1843.

Συμβόλαιο γάμου

 

Συναισθηματική λεπτότητα, φινέτσα πολυτελείας; Σωστή σκηνοθεσία. Πομπώδης απονομή δικαιοσύνης; Είναι η πρόσοψη. Βρισκόμαστε στη ζούγκλα. Ο γάμος σε μια τέτοια κοινωνία είναι σωστό κυνηγητό χρημάτων η κοπέλα είναι το δέλεαρ. Το συμβόλαιο είναι η παγίδα κι αυτό τη στιγμή που η τύχη του είναι αμετάκλητα καθορισμένη, που ο άνθρωπος καταλαβαίνει τελικά ότι η πεθερά ήταν ο κυνηγός κι αυτός το θύμα. Πραγματικό δράμα χωρίς παιχνίδια, χωρίς ήρωες που να διακρίνονται, με μια μάσκα κοσμική - όπως η ζωή.

 

Το καταραμένο παιδί

 

«Το καταραμένο παιδί» του Ονορέ ντε Μπαλζάκ (1799-1850) αποτελεί μέρος των «Φιλοσοφικών μελετών» της Ανθρώπινης Κωμωδίας. Ο συγγραφέας, έχοντας για φόντο τους γαλλικούς θρησκευτικούς πολέμους στο τέλος του 16ου αιώνα, μας παρουσιάζει μια πολύ ενδιαφέρουσα οικογενειακή και ερωτική δραματική νουβέλα.

 

Ο φιλόδοξος κόμης ντ’ Ερουβίλ έχει απειλήσει πως, αν η γυναίκα του γεννήσει νωρίτερα από το προβλεπόμενο, θα σκοτώσει κι αυτήν και το παιδί , καθώς τίθεται ζήτημα για την τιμή του, αφού γνωρίζει πως εκείνη ήταν ερωτευμένη με άλλον άντρα, πριν προχωρήσει στον κανονισμένο από την οικογένειά της γάμο με τον κόμη. Αλίμονο! Ο Ετιέν γεννιέται πρόωρα και ονομάζεται «καταραμένος».

 

Ο συγγραφέας επιλέγει μια σκοτεινή περίοδο της γαλλικής ιστορίας για να στηλιτεύσει υπάρχουσες μεσαιωνικές αντιλήψεις, κοινωνικά στερεότυπα, νουθετήσεις, οικογενειακό επεμβατισμό και χειραγώγηση, που έχουν ως αποκλειστικό κίνητρο ενστικτώδεις και πρωτόγονες φιλοδοξίες και αντιλήψεις, βαθιά ριζωμένες από την απαρχή του ανθρώπινου γένους.

Ο συνταγματάρχης Σαμπέρ. Η κοπέλα με τα χρυσά μάτια

 

Δυο νουβέλες αντιπροσωπευτικές του λογοτεχνικού ταλέντου και της ευαισθησίας του μεγάλου Γάλλου συγγραφέα. Όλα υπολογισμένα με ακρίβεια, χτισμένα πάνω σε εμπειρίες, παρατηρήσεις του από την πραγματικότητα· όλα κυβερνημένα από τη μουσική σκέψη και τη στοχαστική ευαισθησία του.

 

Η μορφή και η έκταση αυτών των δύο έργων, η συνοχή, η λιτότητα, ο τόνος της συγκίνησης, η σταθερή αναφορά στα πράγματα, η προσεχτική επιλογή και τοποθέτηση των λέξεων, μας κάνουν να ζητήσουμε την υποφώσκουσα, την ηθική ουσία ή το συμβολισμό των γεγονότων που διηγείται.

 

 

Μια κόρη της Εύας

 

Ξαφνικά, ο ερχομός κάποιου τρίτου σπάει την αρμονία - κεραυνός εν αιθρία... η σύγκριση. Η Μαρία αντιπαραθέτει τον κομψό κι εύθραυστο σαν μπιμπελό σύζυγο, με τον άλλο, τον άλλο Άντρα, τον κυριαρχικά αρσενικό. Μπροστά στο ρωμαλέο Ραούλ, ο “περιποιημένος σαν μια μικρή μαιτρέσα Φελίξ” ξεθωριάζει. Θα υποκύψει; Ο πειρασμός είναι παραδοσιακός...

 

Ο Μπαρμπα-Γκοριό

 

Ο Μπαρμπα-Γκοριό αποτελεί αναμφίβολα ένα από τα κλασικά αριστουργήματα της συγγραφικής ιδιοφυίας του Μπαζάκ. Στο μυθιστόρημα αυτό, που εντάσσεται στο πλαίσιο της “Ανθρώπινης Κωμωδίας”, παρακολουθούμε τη θλιβερή πορεία και το τραγικό τέλος ενός πατέρα που τον έχουν απαρνηθεί οι δυο του κόρες, τη γεμάτη αχαριστία εγκατάλειψη ενός ανθρώπου που είχε δώσει τα πάντα στα παιδιά του, κι όμως αυτά τον άφησαν να πεθάνει μόνος και πάμφτωχος. Ο μπαρμπα-Γκοριό μέσα στην αθλιότητα και την απόγνωση του είναι εντούτοις μια μορφή μεγαλειώδης γιατί εκφράζει την πατρότητα κατά τον πιο απόλυτο τρόπο.

 

Επιπλέον, παρόλο που το μυθιστόρημα αποτελεί κυρίως μια μελέτη του πατρικού πάθους, δεν περιορίζεται μόνο σ’ αυτό, αλλά εικονογραφεί και αναλύει με τρόπο μοναδικό και διεισδυτικό την παρισινή ζωή και κοινωνία των αρχών του 19ου αιώνα, ανάγοντας το μερικό σε γενικό, το τοπικό σε παγκόσμιο και το εφήμερο σε διαχρονικό.

 

Ο εξάδελφος Πονς

 

Ο “Εξάδελφος Πονς” θεωρείται ένα από τα ωραιότερα μυθιστορήματα που αποτελούν την ομάδα έργων με τίτλο “Ανθρώπινη Κωμωδία” του Μπαλζάκ, όπου αναλύονται χαρακτήρες, συμπεριφορές και σχέσεις. Στο βιβλίο αυτό, με διεισδυτικό ύφος ο συγγραφέας αναλύει την προσπάθεια πολλών ανθρώπων που ανήκουν στο φιλικό και συγγενικό περιβάλλον του συλλέκτη Πονς να καρπωθούν την πολύτιμη συλλογή έργων τέχνης του. Παρότι η διεκδίκηση αφορά ένα πνευματικό περιουσιακό στοιχείο, ο αγώνας τους είναι ανελέητος, απογυμνωμένος από κάθε είδους συναίσθημα, χωρίς κανένα σεβασμό στην ουσία και στη χρησιμότητα της Τέχνης. Ο Μπαλζάκ απομυθοποιεί τις αστικές αξίες και διακωμωδεί τις κοινωνίες που υπηρετούν το χρήμα, το ψέμα και την υποκρισία.

Η τριαντάχρονη γυναίκα

 

Ο Μπαλζάκ βλέπει μέσα από τα ήθη και έθιμα της εποχής του ολάκερη τη διαδρομή της ζωής μιας τριαντάχρονης γυναίκας. Στη σειρά έξι ανεξάρτητων κεφαλαίων του έργου και με μια συνύφανση της μοίρας της γυναίκας αυτής, τη βρίσκουμε μέσα από απίθανες περιπέτειες να φτάνει στο τέλος της, όπου πενηντάρα πλέον αντικρίζει την παντρεμένη κόρη της να βαδίζει πάνω στα δικά της τα χνάρια.

 

Η εξαδέλφη Μπέττη

 

Ανάμεσα στην τιτάνια λογοτεχνική δημιουργία του Μπαλζάκ, “Η εξαδέλφη Μπέττη” συγκεντρώνει όλες τις αφηγηματικές αρετές του κορυφαίου μυθιστοριογράφου. Πρόκειται για ένα οικογενειακό δράμα που πηγάζει από τη σύγκρουση ανάμεσα στην Αρετή και στην Κακία και όπου το χρήμα παίζει τον κυρίαρχο ρόλο. Παράλληλα παρακολουθούμε έναν γήινο έρωτα και τη ζωή των φτωχών κοινωνικών τάξεων: από τις κεντήστρες μέχρι τους μεροκαματιάρηδες ανθρώπους του μόχθου.

 

 

Το μαγικό δέρμα

 

Ο νεαρός Ραφαήλ, έχοντας ξοδέψει την περιουσία του για να αποπληρώσει τα χρέη του πατέρα του, αποφασίζει να αυτοκτονήσει. Περνώντας τυχαία από το κατάστημα ενός παλαιοπώλη, βλέπει ένα κομμάτι σαγρέ δέρματος. Στην επιγραφή υπάρχουν τα εξής μυστηριώδη λόγια: «Αν με αποκτήσεις, τα αποκτάς όλα. Όμως η ζωή σου θα μου ανήκει». Δέχεται τη διαβολική συμφωνία με το δέρμα, το οποίο αρχίζει να πραγματοποιεί τις επιθυμίες του, αλλά σύντομα θα διαπιστώσει ότι, αν και κατέχει μια εξαιρετική δύναμη, δεν μπορεί να τη χρησιμοποιήσει, καθώς τελικά η μόνη επιθυμία του είναι να ζήσει...

 

Σ’ αυτό το έργο του 1831, εμπνευσμένο από ανατολίτικο μύθο, η έντονη και όλο ορμές και απολαύσεις ζωή του πρωταγωνιστή συρρικνώνεται, όπως το μαγικό δέρμα. Κι ο αναγνώστης θα δει στις σελίδες του να παρελαύνουν όλες οι πιθανές κατηγορίες ανθρώπων –μαριονέτες στα επιδέξια λογοτεχνικά δάχτυλα του Μπαλζάκ– παρουσιάζοντας τις φιλοσοφικές, επιστημονικές και ιδεολογικές τάσεις που χαρακτήρισαν την εποχή του συγγραφέα.