Συνέντευξη με τον συγγραφέα Πασχάλη Πράντζιο

 

«Βαγόνι τρίτης θέσης» είναι ο τίτλος του νέου σας μυθιστορήματος. Μιλήστε μας γι’ αυτό.

Το «Βαγόνι τρίτης θέσης» κυκλοφόρησε πριν λίγες μέρες από τις εκδόσεις Πηγή. Πρόκειται για ένα μυθιστορηματικό ταξίδι με ξύλινο βαγόνι, σαν τα βαγόνια που ταξίδευαν οι ηθοποιοί των θεατρικών μπουλουκιών τον περασμένο αιώνα. Μέσα από την καλλιτεχνική διαδρομή των ηρώων του βιβλίου και τις προσωπικές τους ιστορίες, γίνεται ένα πέρασμα στην ιστορία της Ελλάδας που ξεκινά από τον Μεσοπόλεμο και συνεχίζει στα χρόνια της Μεταπολίτευσης.

 

Ένα ταξίδι στην Ελλάδα του 20^ου αιώνα με αφετηρία τα θεατρικά μπουλούκια. Ποια ήταν η πηγή έμπνευσης;

Δεν σας κρύβω πως σε όλα μου τα βιβλία έχω μια αδυναμία είτε σε ήρωες του περιθωρίου είτε σε καταστάσεις που κινούνται πέραν των κοινωνικών συμβάσεων. Τα θεατρικά μπουλούκια είναι ένα παρεξηγημένο κομμάτι στη συνείδηση του κόσμου, ακόμη κι απ’ τη μεριά των ιστορικών και των θεωρητικών του νεοελληνικού θέατρου. Όταν άρχισα να ερευνώ το κομμάτι αυτό, ανοίχτηκε στα μάτια μου ένας ολόκληρος κόσμος που με συνεπήρε. Από ’κει ξεκίνησαν όλα.

 

Ποια είναι η μοίρα των πρωταγωνιστών; Εκείνοι την ορίζουν;

Δεν πιστεύω στη μοίρα, τουλάχιστον όχι με την έννοια της μοιρολατρίας. Θα προτιμούσα την παράμετρο «τύχη», αντί της μοίρας. Τη μοίρα την καθορίζουν οι επιλογές μας. Και την τύχη ενίοτε. Λέω «ενίοτε», γιατί η τύχη των πρωταγωνιστών της ιστορίας μου εξαρτάται από τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες της εποχής τους, είναι δέσμιοι της φτώχειας και της ανέχειας οι περισσότεροι, κι η φτώχεια δεν είναι επιλογή ούτε δίνει ευκαιρίες για επιλογές.

 

Τι κωμωδία, τι δράμα; Μήπως και η άλλη όψη του τραγικού δεν είναι το κωμικό; Όντως ισχύει κάτι τέτοιο;

Αναφέρεστε σ’ ένα σχόλιο που κάνω περιγράφοντας μία σκηνή από μια θεατρική παράσταση των μπουλουκιών. Δεν είναι προσωπική θέση αυτή που εκφράζω. Στον Ιονέσκο ανήκει ο ορισμός αυτός. Το τραγικό και το κωμικό συνιστούν οπτικές της ζωής, μερικές φορές μάλιστα αποτελούν τις όψεις του ίδιου νομίσματος, δεδομένου ότι και οι δύο αυτές οπτικές ενέχουν το στοιχείο της ακρότητας. Μέσα στο τραγικό υπάρχουν συνθήκες, γεγονότα και καταστάσεις που θα μπορούσαν να ιδωθούν κωμικά, ή μέσα σε μια κωμική στιγμή, ένα συμβάν που δημιουργεί γέλωτα, μπορεί ταυτόχρονα να είναι ένα θλιβερό συμβάν.

 

Το χιούμορ στο βιβλίο σας παίζει πρωταρχικό ρόλο. Το ίδιο συμβαίνει και στη ζωή σας;

Το κωμικό είναι η κατανόηση του αντιφατικού· το χιούμορ είναι η υποψία γι’ αυτό. Δεν το λέω εγώ, κλεμμένη απ’ τον Ουμπέρτο Έκο η ατάκα! Το χιούμορ για μένα είναι στάση ζωής. Άμυνα και όπλο!

 

Ποιες είναι οι ομοιότητες και ποιες οι διαφορές των ηθοποιών τότε και σήμερα;

Αν μπω στη διαδικασία να απαριθμώ ομοιότητες και διαφορές μεταξύ των ηθοποιών του σήμερα και του παρελθόντος, φοβάμαι πως δεν θα πω κάτι που δεν ξέρετε ή δεν μπορεί να δείτε κι εσείς. Άλλωστε, δεν ήταν μόνο οι καλλιτέχνες διαφορετικοί στο παρελθόν. Τα πάντα ήταν αλλιώς. Η κάθε εποχή έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, τη δική της κουλτούρα, τη δική της τέχνη, τη δική της πολιτική ιστορία. Δεν είναι παράλληλοι οι δρόμοι της τέχνης και της ζωής, αμφίδρομα κινούνται. Η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα δεν αφήνει ανεπηρέαστους τους καλλιτέχνες και το έργο τους αντανακλά την πραγματικότητα αυτή.

 

Για να γραφτεί το βιβλίο σας κάνατε ενδελεχή έρευνα. Σας κούρασε αυτό;

Η έρευνα είναι μέρος της συγγραφικής διαδικασίας. Όταν, λόγου χάρη, επιλέγει κανείς να ερευνήσει μία ιστορική περίοδο με στόχο να αποτυπώσει ορθότερα την πλοκή του μύθου και τους χαρακτήρες του, η έρευνα αυτή είναι το πρώτο λογοτεχνικό ταξίδι των ηρώων του. Υπό την έννοια αυτή είναι μια διαδικασία που προσωπικά με γοητεύει, καθώς αρχίζω να σκέφτομαι τα πρόσωπα του έργου να περπατούν μεταξύ των γεγονότων που αποδελτιώνω στις σημειώσεις μου. Η έρευνα προηγείται της συγγραφής κι αποτελεί οργανικό κομμάτι της. Δεν συνιστά κούραση, αλλά προϋπόθεση.

 

Ποιο από τα βιβλία σας ξεχωρίζετε και γιατί;

Με ποιο κριτήριο να επιλέξω; Δεν είναι εύκολο. Κανένα βιβλίο δεν θα γραφόταν όπως έχει γραφεί, αν δεν υπήρχε το προηγούμενο. Ωριμάζει κανείς συγγραφικά πηγαίνοντας από το ένα βιβλίο στο άλλο, είναι κομμάτι σκέψης και καρδιάς το κάθε βιβλίο, είναι έρωτας, η ζωή που πέρασες στο πλάι των ηρώων σου. Κάθε καινούριο βιβλίο αποτελεί βήμα, για να προχωρήσεις στο επόμενο.

 

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου σας οι αναγνώστες κάνουν ένα όμορφο και νοσταλγικό ταξίδι με βαγόνι τρίτης θέσης… πως αισθάνεστε γι’ αυτό;

Ξέρετε, σε μια εποχή που οι αναγνώστες μειώνονται ολοένα και περισσότερο, το ζητούμενο είναι να υπάρχουν αναγνώστες που αγαπούν το λογοτεχνικό βιβλίο. Αν οι αναγνώστες μου πραγματοποιήσουν ένα όμορφο και νοσταλγικό ταξίδι, όπως λέτε, με βαγόνι τρίτης θέσης, ασφαλώς και χαίρομαι. Ωστόσο, πόσοι είναι οι αναγνώστες στην Ελλάδα και τι διαβάζουν; Το ποσοστό των νέων, για παράδειγμα, που ενδιαφέρεται για τη λογοτεχνία, είναι σχεδόν ανύπαρκτο. Κι αυτό με θορυβεί, με θλίβει. Η εποχή μας δεν ευνοεί τη λογοτεχνική ανάγνωση. Ώρες ώρες σκέφτομαι πως θα έρθει μια εποχή που δεν θα διαβάζει κανείς. Κι αυτό, πιστέψτε με, δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Το θέμα, επομένως, δεν είναι αν οι δικοί μου οι αναγνώστες θα ταξιδέψουν με βαγόνι τρίτης θέσης, αυτό που διακυβεύεται στις μέρες μας είναι το αν θα συνεχίσουν να υπάρχουν αναγνώστες.

 

Μετά από τόσα όμορφα βιβλία που έχετε γράψει, τι κερδίσατε και τι χάσατε;

Αισθάνομαι πως το να αφιερώσει κανείς τη ζωή του στη μελέτη και τη συγγραφή είναι επιλογή. Κι η επιλογή αυτή είναι μονόδρομος. Δεν μ’ ενδιαφέρει να κάνω απολογισμό. Να είμαι καλά, να μελετώ και να γράφω. Αυτό είναι το κέρδος.

 

Τι ακούτε πιο συχνά από τους αναγνώστες σας;

Τα καλύτερα. Αστειεύομαι! Ακούω με προσοχή το καθετί, είτε θετικό είτε αρνητικό. Όταν το βιβλίο φεύγει από τα χέρια του συγγραφέα, ανήκει στους αναγνώστες του. Και τους αναγνώστες οφείλουμε να τους σεβόμαστε.

 

Σας εύχομαι να έχετε ό,τι αγαπάτε! Σας ευχαριστώ από καρδιάς για τη συνέντευξη αυτή.

 

Πασχάλης Πράντζιος